Οι βασικότεροι λόγοι, λοιπόν, της κατάβασης των αλβανών ήταν η κοινωνική καταπίεση που είχε γίνει αφόρητη την περίοδο εκείνη, αλλά κυρίως λόγω της ερήμωσης μεγάλων γεωγραφικών περιοχών που εκτείνονταν στη Θεσσαλία, Πελοπόννησο και Στερεά. Συγκεκριμένα η Θεσσαλία ήταν η πρώτη επαρχία του ελλαδικού χώρου (αρχές 14ου αιώνα), που δέχθηκε μεγάλο αριθμό αλβανών λόγω των προσπαθειών προσέλκυσης τους που ασκούσε η βυζαντινή διοίκηση της Κωνσταντινούπολης. Αιτία; Η έλλειψη ανδρών που είχε σημειωθεί λόγω των καταστροφικών μαχών μεταξύ του ντόπιου πληθυσμού και των Καταλανών. Για τους ίδιους δημογραφικούς λόγους εγκαταστάθηκαν, αργότερα, στα τέλη του 14ου αιώνα στην Αττική και στα κοντινά της νησιά μετά από πρωτοβουλία του Καταλανικού δουκάτου της Αθήνας.
«Στη στροφή του 14ου προς τον 15ο αι, οι διάφορες δυνάμεις που μοιράζονταν τα ελληνικά εδάφη αποδύθηκαν σε ένα πραγματικό ανταγωνισμό υποσχέσεων για να προσελκύσουν τους αλβανούς: αλλά φαίνεται ότι οι Καταλανοί ήταν οι πρωτεργάτες της πολιτικής επανεποικισμού που ακολουθήθηκε επίσης από τους έλληνες δεσπότες του Μυστρά και, κυρίως, από τη Βενετία στις κτήσεις της στην Ελλάδα και την Πελοπόννησο».2
Οι αλβανοί, ως ένας λαός πολεμιστών οργανωμένος κυρίως στις ορεινές περιοχές σε οικογενειακές φάρες, εξεγείρονταν συχνά. Συγκεκριμένα:
Το 1407 ο Θεόδωρος Α΄ του Μυστρά εγκατέστησε 10.000 αλβανούς στη Πελοπόννησο σε γαίες που είχαν μείνει ακαλλιέργητες. Εκεί ασχολήθηκαν κυρίως με την γεωργία και την κτηνοτροφία σε συμπαγείς ομάδες, υπό την εξουσία των παραδοσιακών τους αρχηγών. Μπροστά στην ενδοτική πολιτική στάση του Μυστρά και στις ολοένα πιο συχνές τούρκικες επιδρομές, οι αλβανοί εξεγείρονται συχνά καθ’ όλη τη διάρκεια του 15ου αιώνα και αναδεικνύονται σε βασικό στοιχείο αντίστασης στους Οθωμανούς.
Το 1423 οι αλβανοί των περιχώρων της Τρίπολης, σε αντίθεση με τις τοπικές αρχές, εκδήλωσαν για πρώτη φορά την εξαγρίωση τους στις οθωμανικές επιδρομές.
Το 1453 εξεγέρθηκαν εναντίον του δεσπότη Θωμά, ο οποίος όντας υπόχρεος στον Μωάμεθ Β΄ μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, συγκέντρωσε το ποσό των φόρων από τους αλβανούς, αλλά το ξόδεψε για δική του χρήση(!).
Το 1458-59 εξεγέρθηκαν με την βοήθεια και αρκετών ελλήνων εναντίον του Μωάμεθ Β΄ στην Αργολίδα και την Αρκαδία.
Η μεγάλη αριθμητική παρουσία αλβανών στην Πελοπόννησο οδήγησε τους Τούρκους να τους απονείμουν φορολογικά προνόμια υποδαυλίζοντας παράλληλα τα ενδοκοινοτικά πάθη. Πρέπει να γίνει σαφές, επίσης, ότι στην περιοχή της νότιας Βαλκανικής διάφορες (ή και ίδιες) φυλετικές ομάδες πολεμούσαν σήμερα αυτούς με τους οποίους συνεργάζονταν χθες. Έτσι βλέπουμε από τη μια έλληνες και αλβανούς να συμμαχούν για να καταλάβουν τη Λευκάδα το 1378 –για παράδειγμα– και από την άλλη να βρίσκονται αντίπαλοι στα Ιωάννινα το 1379. Το ίδιο συνέβη πολλές φορές και αργότερα μεταξύ ελλήνων και τούρκων ακόμα και κατά την περίοδο του 1821. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα όμως είναι η διαμάχη μεταξύ Σουλιωτών (εκχριστιανισμένων αλβανών, δηλαδή) και του αλβανού Αλή πασά για το ποιος θα κυριαρχήσει στην περιοχή. Είναι γνωστό ότι πολλοί έλληνες οπλαρχηγοί (Καραϊσκάκης, Ανδρούτσος κλπ) συμμάχησαν με τον Αλή Πασά σε εσωτερικούς ανταγωνισμούς μεταξύ φατριών για τον έλεγχο των περιοχών.
Για αρκετούς ιστορικούς αποτελεί ιστορικό αίνιγμα το γιατί οι δυο λαοί δεν συνάψανε πάγια συμφωνία με κοινούς σκοπούς ενάντια στην οθωμανική Πύλη.3 Εκτός από την ελληνο-αλβανική συμμαχία που υπογράφτηκε στην Πέτα την 1η Σεπτέμβρη 1821 από αιτωλοακαρνάνες οπλαρχηγούς, Σουλιώτες και αρχηγών του Αλή Πασά και την πρόδηλη αντίθεση του Μαυροκορδάτου για ιδιοτελείς λόγους.
Σήμερα, οι αλβανοί του 13ου -15ου αιώνα που εγκαταστάθηκαν στον ελλαδικό χώρο ονομάζονται αρβανίτες και ακόμη και σήμερα σε πολλά χωριά μιλούν την αρβανίτικη γλώσσα (παλαιά αλβανικά). Στις περισσότερες περιπτώσεις οι αρβανίτικες ονομασίες χωριών μετονομάστηκαν και εξελληνίστηκαν απ’ το ελληνικό κράτος ώστε τίποτα να μην θυμίζει την καταγωγή των κατοίκων τους. Οι αρβανίτες υπολογίζονται σήμερα στο 30% του πληθυσμού, αναλογία που λογικά ευσταθεί αν θεωρήσουμε ότι στις αρχές του 19ου αιώνα αντιστοιχούσαν σε 200 χιλιάδες (1/4 του πληθυσμού της «κυρίως ελλάδας»).4
Παρατηρούμε λοιπόν ότι τον 13-15ο αιώνα οι πρώτοι αλβανοί κατέβηκαν νοτιότερα για να καλλιεργήσουν τις μεγάλες ακαλλιέργητες εκτάσεις των βυζαντινών επαρχιών, ενώ τώρα για να καλύψουν τις ανάγκες για φθηνό ανειδίκευτο εργατικό και αγροτικό δυναμικό. Τότε η αφόρητη κοινωνική καταπίεση των βενετσιάνων τους ωθούσε στη φυγή, όπως και την δεκαετία του 1990 το καθεστώς Αλία.
Τελικά η ιστορία πράγματι κάνει κύκλους, όσο δεν σπάμε τα σύνορα που μας χωρίζουν.
Αναρχικός Πυρήνας Χαλκίδας
1. Ιός της Κυριακής, «Κ.Ε.», 28.11.1999. 2. Οι αλβανοί στην Ελλάδα (13ος- 15ος αι.), Alain Ducellier, έκδ. Ίδρυμα Γουλανδρή-Χόρν, σ. 34. 3. Τα καπάκια, Κ. Παπαγεώργης, εκδ. Καστανιώτη. 4. Ιστορία της Ελλάδος, Γ. Κορδάτος, σ. 293. Άλλες πηγές: α) Κυριαρχία και κοινωνικοί αγώνες στον «ελλαδικό χώρο», τ. Α’, Ομάδα ενάντια στη Λήθη, έκδ. Αναρχική Αρχειοθήκη. β) Περιοδικό Contact, τ. 6, Αγρίνιο.
